معرفی معاملات آتی
اغلب افراد حقیقی و حقوقی که در زمینه تولید و یا ارایه خدمات فعالیت می کنند، پیش بینی دقیقی از نوسان قیمت ها در آینده ندارند. لذا تمایل دارند که اقدام به پوشش ریسک ناشی از نوسان قیمت ها نمایند و خود را در برابر افزایش یا کاهش ناگهانی قیمت مصون نگه دارند.
یکی از روش های پوشش ریسک استفاده از قراردادهای آتی است که در اخیرا اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در قراردادهای آتی خریدار و فروشنده توافق می کنند، در سررسید معین، کالای استاندارد شده ای را به قیمتی که زمان انجام معامله تعیین می کنند، معامله کنند.
به این ترتیب اگر در آینده قیمت افزایش پیدا کند، خریدار سود می کند زیرا توانسته است ریسک افزایش قیمت را پوشش دهد و کالای موردنیاز خود را به قیمت پایین تر تهیه نماید، از سوی دیگر فروشنده تنها از سود بیش از انتظار خود بی بهره مانده است. و اگر قیمت کاهش یابد خریدار فقط از سود کاهش قیمت منتفع نمی شود، و از سوی دیگر فروشنده از زیان ناشی از کاهش قیمت در امان مانده است.
مشتری با پرداخت 10% ارزش یک قرارداد آتی امکان بهره وری از سود 100% قرارداد یا قبول زیان 100% قرارداد را دارد.
تعریف قراردادهای آتی
قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعد می شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالا را با مشخصات خریداری کند.
همچنین برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت، بخشی از وجه تضمین هریک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند.
در این قرارداد طبق شرط ضمن عقد، طرفین می توانند در زمان سررسید قرارداد از تحویل یا دریافت کالا امتناع ورزند به شرطی که وجه جریمه مقرر را به طرف دیگر پرداخت نمایند.
ضمنا هریک از طرفین می توانند قبل از سررسید با انعقاد قرارداد صلح دیگری، شخص ثالث را جایگزین خود در قرارداد صلح اولیه نمایند و پس از تسویه، از قرارداد خارج شوند. کلیه قراردادها در زمان سررسید مقرر تسویه خواهند شد.
-
- به دلیل ویژگی اهرمی، با سرمایه کمتر(نسبت به بازار سهام) می توان سود بیشتری کسب کرد. امکان سرمایه گذاری چندین برابر نسبت به آورده نقدی در بازار آتی فراهم است.
- دو طرفه بودن بازار، برای اتخاذ موقعیت فروش نیازی به در اختیار داشتن کالا یا دارائی نیست و سرمایه گذار می تواند بر اساس پبش بینی های خود اقدام به فروش کند ( در زمان نزول قیمت ها). این ویژگی امکان کسب سود در بازاری با روند نزولی از طریق ایجاد موقعیت فروش را فراهم می کند.
- سود یا زیان قراردادهای آتی بصورت روزانه محاسبه شده و به حساب مشتری واریز می شود و مشتری اجازه استفاده از آن را دارد و برخلاف بازار سهام نیست که شناسایی و استفاده از سود منوط به فروش دارائی و خروج از بازار باشد.
- طی دوره قرارداد مشتری می تواند در صورت تغییر در پیش بینی خود، موقعیت باز خود را از طریق معامله معکوس، ببندد و از بازار خارج شود و لزومی به نگه داشتن موقعیت تا سررسید قراداد وجود ندارد.
- سرمایه گذارانی که افق سرمایه گذاری بلند مدت دارند می توانند از این بازار برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت استفاده کنند.
- به دلیل نقش کارگزار و اتاق پایاپای، ریسک اعتباری این قراردادها اندک است.
- از این منافع می‌توان به معافیت مالیاتی، تخصیص سود بانکی به مبلغی که در حساب در اختیار مشتری موجود است، امکان برداشت یک‌روزه موجودی از حساب، کارمزدهای بسیار پایین، امکان خریدوفروش نامحدود در هر روز معاملاتی سود و زیان و... اشاره کرد. بر همین اساس نیز فعالان این بازار به سه دسته تقسیم می شوند: خریداران کالا: کسانی که به کالایی (سکه یا زعفران) در آینده نیاز دارند، امروز در بازار آتی با قیمت معین پیش‌خرید می‌کنند. فروشندگان کالا: کسانی که قصد دارند در آینده کالا(سکه یا زعفران های) خود را به فروش برسانند، امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش‌فروش کنند. نوسان گیرها: کسانی که قصد خرید وفروش فیزیکی اصل کالا (سکه یا زعفران) را ندارند، بلکه می‌خواهند با پیش‌بینی روند قیمت کالا (سکه یا زعفران) سود سرشاری به دست آورند. طبیعتا این دسته از افراد متوجه ریسک بسیار بالایی نیز هستند و ممکن است حتی کل سرمایه خود را از دست بدهند.
-
مشتری با مراجعه به یکی از کارگزاران می تواند به یکی از دو صورت زیر به قرارداد آتی وارد شود:
تعهد خرید: مشتری می تواند با سفارش به کارگزاری اقدام به سفارش تعهد خرید کالا بنماید و کارگزار سفارش مشتری را در سامانه معاملاتی عرضه می کند و در صورت وجود سفارش تعهد فروش کالا، قرارداد آتی بین دو طرف منعقد می شود.
تعهد فروش: مشتری می تواند با سفارش به کارگزاری اقدام به سفارش تعهد فروش کالا بنماید و کارگزار سفارش مشتری را در سامانه معاملاتی عرضه می کند و در صورت وجود سفارش تعهد خرید کالا، قرارداد آتی بین دو طرف منعقد می شود.
لازم به ذکر است که اگر مشتری با مطالعه، تحلیل و آگاهی پیش بینی نمود که قیمت در آینده افزایش پیدا خواهد کرد بایستی اقدام به اتخاذ موضع تعهد خرید بنماید و اگر پیش بینی نمود که قیمت در آینده کاهش پیدا خواهد کرد بایستی اقدام به اتخاذ موضع تعهد فروش بنماید.
چنانچه یک مشتری به قرارداد آتی وارد شده باشد به چند روش می تواند از این قرارداد خارج شود:
واگذاری به شخص ثالث: تعهد خرید یا فروش خود را به شخص دیگری واگذار نماید. به عبارت دیگر با عرضه قرارداد خود در تابلو بورس مسئولیت خود را به فرد جدید منتقل کند. قرارداد آتی مذکور با تعهد شخص جدید در سررسید مقرر تسویه خواخد شد.
تحویل یا دریافت کالا: درا ین حالت دو طرف با طی مراحل تعریف شده بورس، اقدام به تحویل و دریافت کالا می نمایند.
تسویه نقدی قرارداد: در سه صورت زیر قرارداد تسویه نقدی می شود:
- خریدار آماده دریافت کالاست ولی فروشنده از تحویل آن منصرف شده است، در این حالت فروشنده جریمه نقدی مقرر را به خریدار پرداخت کرده و قرارداد با نرخ سررسید تسویه نقدی می شود.
- فروشنده آماده تحویل کالاست ولی خریدار از دریافت آن منصرف شده است، در این حالت خریدار جریمه نقدی مقرر را به فروشنده پرداخت کرده و قرارداد با نرخ سررسید تسویه نقدی می شود.
- خریدار و فروشنده هر دو مایل به تسویه حساب نقدی می باشند که در این حالت قرارداد با قیمت سررسید تسویه نقدی می شود.
